Những con cá hồi nuôi ở Sa Pa. Ảnh: KT.

Nguy cơ phá vỡ quy hoạch và nhất là rủi ro từ việc cạnh tranh nguồn nước… khiến người dân phải gánh chịu thiệt hại.  

Nguồn nước - vấn đề tiên quyết

Cách đây khoảng 10 năm, ông Nguyễn Văn Lũy ở thôn Can Hồ A (xã Bản Khoang, huyện Sa Pa) tận dụng diện tích ao hồ cạnh nhà, cải tạo thành 3 bể nuôi cá hồi. Có vốn, có kinh nghiệm ông Lũy mở thêm diện tích, hiện mỗi năm gia đình ông xuất bán từ 20 - 25 tấn cá hồi, trừ mọi chi phí lãi gần 2 tỷ đồng. Nhận thấy nuôi cá nước lạnh có lãi, các hộ trong thôn đã làm theo và hiện có 40 hộ gia đình xây bể nuôi cá. Tuy nhiên, việc tự phát xây quá nhiều bể nuôi cá dẫn đến tình trạng thiếu nước nhất là vào mùa khô.

Ông Lũy lo ngại, việc phát triển ồ ạt nuôi cá nước lạnh chắc chắn sẽ làm ảnh hưởng tới môi trường nước. Mặc dù, con cá cho thu nhập cao, bà con học hỏi làm theo, nhưng phải định hướng chỗ nào nuôi được mới phát triển chứ làm chỗ không có nước thì bà con lại khổ.

Hồi tháng 5 vừa qua, Sa Pa thiếu nước trầm trọng, ngay cả nước sinh hoạt cũng không đủ. Điều này ảnh hưởng lớn đến việc nuôi cá tầm, cá hồi bởi nước là điều kiện tiên quyết để nuôi được cá. Có trang trại bị thiệt hại nặng nề, số cá tầm, cá hồi chết lên tới 50 - 60 tấn vì thiếu nước.

Ngoài nguyên nhân phát triển ồ ạt, ông Nguyễn Thanh Hải – Giám đốc Trung tâm nghiên cứu thủy sản nước lạnh Sa Pa (Viện Nghiên cứu nuôi trồng thủy sản I, Bộ NN-PTNT) – cho rằng, thiếu nước còn do biến đổi khí hậu, và do rừng không đủ để giữ được nước. Mưa xuống thì lũ lụt rất khủng khiếp, hết mưa thì chỉ vài ngày sau là nước cạn sạch. Mặt khác, nhiệt độ môi trường cao hơn trung bình mọi năm nên ảnh hưởng rất nhiều đến việc nuôi cá hồi, cá tầm.

Bể nuôi cá nước lạnh của một hộ dân ở Séo Mý Tỷ (Tả Van, Sa Pa, Lào Cai). Ảnh: KT.

Song đáng ngại là có hiện tượng chiếm dụng nguồn nước, đó là khi trang trại ở vùng thấp nuôi hiệu quả thì bà con tự phát làm trang trại trên đầu nguồn nên nguồn nước bị phân tán, ảnh hưởng đến trang trại dưới hạ nguồn – ông Hải cho biết.

Liên quan vấn đề này, ông Trần Chung Hưng – chủ trang trại nuôi cá tầm, cá hồi Song Nhi (Sa Pa) – cho biết, việc nuôi cá tầm, cá hồi tự phát của một số bà con ảnh hưởng đến nguồn nước của những hộ nuôi phía dưới là có, vì vậy trang trại của ông chủ động chọn nơi sử dụng nguồn nước riêng biệt.

“Các hộ dân ồ ạt tự nuôi cá tầm, cá hồi để phát triển kinh tế gia đình ngay cả cơ quan chức năng cũng khó có thể kiểm soát bởi bà con thiểu số ở nơi đó từ nhiều năm nay rồi” – ông Hưng nói.  

Thắt chặt kiểm soát

Theo Sở NN-PTNT Lào Cai, quy hoạch phát triển thủy sản đến năm 2020 thể tích nuôi cá nước lạnh tại các vùng có tiềm năng là 54.500 m3, nhưng đến nay theo báo cáo của các địa phương trên địa bàn toàn tỉnh đã có 55.720 m3.

Bể nuôi cá hồi, cá tầm tại một trang trại ở Sa Pa. Ảnh: KT.

“Ở các huyện nằm trong quy hoạch của tỉnh đã có những biến động lớn về quy mô, thể tích, số lượng. Vì vậy, việc thực hiện quy hoạch tại các địa phương cần có sự rà soát, điều chỉnh nhất là đã có thêm huyện Mường Khương bắt đầu đưa cá nước lạnh vào nuôi” – ông Nguyễn Xuân Nhẫn – PGĐ Sở NN-PTNT Lào Cai, cho biết.

Còn theo ông Đặng Quốc Hùng - Chánh Thanh tra Sở NN-PTPT Lào Cai, hiện nay ở xã Tả Giàng Phình, Bản Khoang (Sa Pa) và Dền Thàng (Bát Xát) có nhiều hộ dân tự ý xây một vài bể nhỏ nuôi cá hồi, cá tầm không có sự đồng ý của địa phương. Mặc dù, đồng bào thiểu số những nơi này còn khó khăn nhưng việc xử phạt vẫn thực hiện để răn đe, ngăn chặn tình trạng tự phát nuôi cá nước lạnh tràn lan như những năm trước.

Ở những hộ nuôi tự phát nhỏ lẻ, khi cá mắc bệnh, có trường hợp tự chữa cho cá bằng thuốc trong danh mục cấm khiến tồn dư hàm lượng kháng sinh trong cá cao. Cá của những hộ khác có thể bị lây bệnh do dùng chung nguồn nước.

Cùng quan điểm, ông Hưng cho rằng, khi dùng chung nguồn nước là nếu bể đầu nguồn xảy ra dịch bệnh thì có thể kéo theo dây chuyền, thiệt hại không chỉ là những người dân nuôi nhỏ lẻ mà cả những trang trại lớn cũng khó kiểm soát việc này.

Trước các vấn đề trên, ông Nguyễn Xuân Nhẫn – Phó GĐ Sở NN-PTNT tỉnh Lào Cai cho rằng, phải rà soát, tiếp tục tăng cường công tác quản lý nhà nước tại các địa phương trên địa bàn toàn tỉnh, lưu ý nhất là huyện Sa Pa nơi thường xuyên bị thiếu nước trong sản xuất và nuôi thương phẩm cá nước lạnh.

Rà soát, tổng kết, đánh giá tình hình sử dụng nguồn nước lạnh phục vụ nuôi thủy sản trên cơ sở đó đưa ra các giải pháp quản lý nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng nước tại các cơ sở nuôi. Kiểm tra, thanh tra và kiên quyết xử lý vi phạm đối với các hành vi làm ô nhiễm nguồn nước… Với những hộ nuôi nhỏ lẻ, ngoài tuyên truyền thì khuyến khích họ liên kết thành hợp tác xã hoặc liên kết với những đơn vị lớn để mua được thức ăn rẻ hơn, chăm sóc đúng quy trình, ổn định chất lượng và đầu ra.

Ông Lưu Văn Quang là người đầu tiên nuôi cá nước lạnh tiêu chuẩn VietGAP ở Dền Sáng (Bát Xát, Lào Cai). Ảnh: KT.