Thứ trưởng Trần Anh Tuấn phát biểu tại cuộc Toạ đàm. Ảnh VGP/Lê Sơn

Dự Tọa đàm có đại diện Bộ Tư pháp, Văn phòng Chính phủ, Ban Dân vận Trung ương, Ủy ban Pháp luật của Quốc hội, Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam; các chuyên gia, nhà khoa học; đại diện một số đơn vị thuộc và trực thuộc Bộ Nội vụ…

Thứ trưởng Trần Anh Tuấn khẳng định, việc thực hiện Pháp lệnh thực hiện dân chủ ở xã, phường, thị trấn và các quy định khác về thực hiện dân chủ ở cơ sở thời gian qua đã đạt được những kết quả bước đầu, quan trọng, tạo bầu không khí dân chủ, cởi mở hơn trong xã hội, thực hiện tốt hơn quyền làm chủ của nhân dân, cùng cố thêm niềm tin của nhân dân vào Đảng, Nhà nước, từ đó tạo thêm động lực thúc đẩy việc thực hiện các nhiệm vụ phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội, an ninh, quốc phòng ở địa phương, các ngành; làm chuyển biến một bước về ý thức, đạo đức, phong cách làm việc của cán bộ, công chức, viên chức, người có chức vụ, quyền hạn theo hướng gần dân, tôn trọng dân và có trách nhiệm với dân hơn; tác động tích cực tới việc xây dựng Đảng, xây dựng chính quyền, phát huy vai trò của Mặt trận và các đoàn thể nhân dân; xây dựng các cộng đồng dân cư tự quản ở thôn, làng, ấp, bản, tổ dân phố.

Tuy nhiên hạn chế lớn nhất cho đến nay đó là dân chủ ở nhiều chỗ, nhiều nơi vẫn còn nhiều hình thức, chưa vững chắc, chưa rộng khắp chưa đồng đều ở các địa phương, khu vực, chưa được tiến hành thường xuyên, liên tục; dân chủ trong các cơ quan, doanh nghiệp, tổ chức, đơn vị sự nghiệp công lập chưa được phát huy. Tình trạng vi phạm quyền dân chủ của nhân dân cũng như lợi dụng dân chủ để vi phạm kỷ cương, pháp luật còn xảy ra ở nhiều nơi. Việc thực hiện pháp luật về dân chủ ở cơ sở chưa gắn kết thật tốt với nhiệm vụ thường xuyên, nhất là trong công tác xây dựng đảng, cái cách hành chính, chống tham nhũng, lãng phí. Việc kiểm tra, giám sát thực hiện dân chủ cơ sở còn nhiều hạn chế.

Do đó, việc xây dựng, ban hành Luật thực hiện dân chủ ở cơ sở trong giai đoạn hiện nay là một yêu cầu cấp thiết, khách quan và nhằm cụ thể hoá các quy định của Hiến pháp năm 2013 về xây dựng nhà nước pháp quyền, kiểm soát quyền lực nhà nước, hoàn thiện nền dân chủ xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam. Việc chuẩn bị dự thảo Luật thực hiện dân chủ ở cơ sở cũng là một trong những nhiệm vụ trọng tâm, Bộ Nội vụ được giao trong nhiệm kỳ này.

Theo GS.TS Mạch Quang Thắng, Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh: Dân chủ ở cở sở được tiếp cận từ 2 phía, đó là tiếp cận từ sự lãnh đạo của Đảng và quản lý của Nhà nước. Dân chủ ở cơ sở là những biểu hiện bảo đảm cho người dân làm chủ trực tiếp ở địa bàn cơ sở nơi bản thân người dân sống và làm việc. Dân chủ ở cơ sở của chế độ chính trị xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam trước hết được biểu đạt ở thể chế, sau nữa là được thực thi hay được phản ánh trong thực tế.

Thực tế cho thấy rõ hơn bức tranh là ở đâu công khai, minh bạch, dân chủ bàn bạc, tôn trọng, lắng nghe ý kiến của nhân dân thì ở nơi đó không phát sinh những khiếu kiện, những bức xúc của người dân. Thực hành dân chủ nói chung và ở cơ sở nói riêng trở thành động lực tập hợp khối đại đoàn kết toàn dân tộc và huy động sức mạnh tổng hợp, phát huy sức sáng tạo trong nhân dân. Tuy nhiên, việc thực hiện dân chủ ở cơ sở trong mấy chục năm qua ở nước ta vẫn còn rất nhiều thiếu sót, hạn chế. Biểu hiện rõ thấy nhất là khiếu kiện đông người nổi lên bức xúc lớn của nhân dân ở cơ sở, trong đó có khoảng 70% liên quan đến vấn đề đất đai mà các cấp chính quyền, đặc biệt là cấp xã, không giải quyết tốt. Đội ngũ cán bộ cấp cơ sở còn nhiều hạn chế về cả bản lĩnh chính trị, về cả trí tuệ, năng lực làm việc.

Phát biểu tại tọa đàm, PGS.TS Lê Minh Thông, Trợ lý Chủ tịch Quốc hội cho rằng: Mỗi người cần nhận ra quyền dân chủ của mình một cách rõ hơn, bởi quyền dân chủ là quyền của con người, và trong cộng đồng thì công dân có quyền gì và thực hiện quyền đó như thế nào. Từ khi có Pháp lệnh thực hiện dân chủ ở xã, phường, thị trấn, không khí dân chủ được khởi sắc, việc dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra được thực hiện rộng khắp. Tuy nhiên, chất lượng việc thực hiện dân chủ ở cơ sở như thế nào thì chưa có đánh giá, tổng kết một cách cụ thể.

PGS.TS Lê Minh Thông cho rằng, việc thực hiện dân chủ ở cơ sở phải thật sự thiết thực; khi xây dựng luật thì cần trú trọng đến quyền của người dân được làm những gì, biết những gì, kiểm tra, giám sát những gì. Và người dân phải được biết khi họ cần biết. Vì vậy, cần thay đổi cách tiếp cận để xây dựng Luật một cách tổng quát, thiết thực trên cơ sở Hiến pháp, các quy định của Đảng và Nhà nước, chứ không nên nâng việc sửa đổi pháp lệnh thành luật. Bên cạnh đó, cũng cần có quy định rõ về trách nhiệm của người đứng đầu trong các cơ quan, đơn vị về thực hiện dân chủ ở cơ sở.

TS Phạm Tuấn Khải, nguyên Vụ trưởng Vụ Pháp luật (Văn phòng Chính phủ) đánh giá, dân chủ xã hội chủ nghĩa có những đặc điểm, hình thức, phương pháp tiến bộ hơn dân chủ tư sản. Dân chủ xã hội chủ nghĩa hay dân chủ tư sản thì cốt lõi vẫn là người dân thực hiện quyền của mình. Dân chủ có từ thời phong kiến ở nước ta, dân chủ được hiểu đơn giản là quyền con người, quyền công dân và bình đẳng. Hiện nay, dân chủ được hiểu là sự quyết định của người dân đến vận mệnh của quốc gia và vận mệnh của chính họ. Tuy nhiên, để thực hiện thiết chế dân chủ song song với nguyên tắc tập trung dân chủ là rất khó. TS. Phạm Tuấn Khải cho rằng, cần phải xây dựng một quy chế chặt chẽ để người dân chịu trách nhiệm trước những quyết định về vận mệnh của họ. Tiếp đến cần làm rõ phạm vi của dân chủ, dân chủ ở xã, phường, thị trấn; dân chủ ở doanh nghiệp; dân chủ ở cơ quan hành chính nhà nước.

Phát biểu góp ý tại tọa đàm, TS Dương Quang Tung, nguyên Phó Viện trưởng Viện Khoa học tổ chức nhà nước, Bộ Nội vụ cho biết, việc ra đời Pháp lệnh thực hiện dân chủ ở xã, phường, thị trấn, đánh dấu một bước phát triển mới trong việc phát huy dân chủ xã hội chủ nghĩa trong bối cảnh phát triển nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của dân, do dân và vì dân ở nước ta hiện nay.

TS Dương Quang Tung cho rằng, nên mở rộng hình thức dân chủ ở cơ sở để dân biết, dân kiểm tra, dân giám sát. Các nội dung được quy định trong Pháp lệnh thực hiện dân chủ ở xã, phường, thị trấn vẫn còn rất hạn hẹp. Vì vậy, cần mở rộng thêm các quyền của dân trong việc thực hiện dân chủ ở cơ sở: Dân biết, dân bàn, dân kiểm tra, dân giám sát./.