Sáng nay 7-9, Hội nghị Đại biểu Quốc hội (ĐBQH) hoạt động chuyên trách đã thảo luận về dự án Luật sửa đổi bổ sung một số điều của Luật Giáo dục Đại học (gọi tắt là Luật GDĐH sửa đổi)

Tại hội nghị, nhiều ý kiến ĐBQH và chuyên gia giáo dục đã bày tỏ băn khoăn về mô hình hệ thống cơ sở GDĐH và khái niệm Đại học.

Đại diện cơ quan thẩm tra dự án luật, Chủ nhiệm Uỷ ban Văn hoá, Giáo dục, Thanh niên, Thiếu niên và Nhi đồng (UBVH,GD,TN,TN-NĐ) cho biết hiện có 2 loại ý kiến khác nhau về vấn đề này.

Loại ý kiến thứ nhất là của cơ quan thẩm tra (UBVH,GD,TN,TN-NĐ) đề nghị quy định thống nhất, mạch lạc mô hình hệ thống cơ sở GDĐH gồm có Trường đại học và Đại học (hệ thống các trường đại học). 

Theo đó, hạt nhân cơ bản của hệ thống GDĐH là trường đại học có cơ cấu tổ chức bên trong gồm các trường chuyên ngành, các khoa, bộ môn và các tổ chức cần thiết khác phục vụ cho hoạt động đào tạo, khoa học và công nghệ tùy theo nhu cầu của nhà trường.

Dự thảo luật quy định các trường đại học tùy theo nhiệm vụ, chức năng, sứ mệnh, tự nguyện hoặc được nhà nước quy định kết hợp, sáp nhập với nhau tạo thành một tổ hợp/hệ thống các trường đại học hoặc khi một trường đại học tự lớn mạnh lên và thành lập hệ thống các trường đại học thì được hình thành một Đại học.

Hệ thống này được quản lý, vận hành trên cơ sở chia sẻ trách nhiệm và lợi ích chung, được luật pháp bảo vệ và có những quyền tự chủ của hệ thống. Mô hình trường đại học trong đại học, theo đó, được cơ quan thẩm tra nhận định là hoàn toàn không mới trong xu hướng phát triển, đồng thời tạo độ mở cho mô hình cơ sở giáo dục đại học, thuận lợi cho việc kếp hợp, sáp nhập, giảm số lượng trường.

Theo ông Phan Thanh Bình, thực tế xây dựng 2 Đại học Quốc gia, đã chứng minh tính đúng đắn của mô hình này khi có cơ chế và nguồn lực phù hợp.

Loại ý kiến thứ hai của cơ quan soạn thảo lại đề nghị quy định hệ thống cơ sở giáo dục đai học gồm có đại học, trường đại học, học viện và các cơ sở giáo dục đào tạo có tên khác, gọi chung là đại học.

Cơ quan thẩm tra dự thảo luật nhận xét quy định này có vẻ tường minh, công bằng khi coi tất cả các cơ sở giáo dục đại học đều có cơ hội như nhau về lựa chọn mô hình phát triển là Đại học và phân biệt với nhau chỉ thông qua nhiệm vụ được giao.

Tuy nhiên, trong thực tế vẫn tồn tại các thực thể được gọi là cơ sở giáo dục đại học gồm có trường đại học, học viện, đại học. Quy định này được cho là chưa giải quyết được bản chất vấn đề về mô hình trường đại học bên trong đại học hiện nay, cả về nội dung và tổ chức, đồng thời có thể làm phức tạp thêm hệ thống khi quy định tất cả cơ sở giáo dục đại học là Đại học; các cơ sở giáo dục đại học đa lĩnh vực được thành lập các trường trực thuộc bên trong mà chưa phân định rõ tư cách pháp nhân, địa vị pháp lý của các tổ chức này. Từ đó, việc ổn định của hệ thống giáo dục đại học hiện nay có thể bị ảnh hưởng lớn.

Thêm tầng nấc quản lý, bộ máy cồng kềnh

Tham gia hội nghị, Phó Thủ tướng Vũ Đức Đam thẳng thắn cho rằng quy định về mô hình đại học thể hiện trong bản dự thảo luật mới nhất chưa giải quyết được các vấn đề vướng mắc đã bộc lộ trong thực tế.

"Hiện tại có rất nhiều ý kiến băn khoăn là tại sao chỉ các Đại học Quốc gia, đại học vùng được gọi là "đại học" trong khi có rất nhiều các trường uy tín khác như Đại học Bách khoa, Đại học Kinh tế quốc dân… lại không được gọi đúng từ định danh đó"- Phó Thủ tướng đặt vấn đề. 

Làm rõ thêm, Phó Thủ tướng cho biết quá trình soạn thảo Bộ Giáo dục và Đào tạo kết hợp chặt chẽ với cơ quan thẩm tra song dự thảo luật vẫn chưa tạo được động lực để các trường vươn lên.

"Hơn nữa khi dịch tiếng Anh chưa phân biệt được và khi hội nhập khó giải thích tên trường vì khi dịch ra tiếng Anh chỉ có một từ thống nhất để chỉ trường đại học là University"- Phó Thủ tướng lo ngại.

Phó Thủ tướng cho rằng cần nói thẳng thắn về những hạn chế trong mô hình tổ chức 2 Đại học Quốc gia cũng như 3 Đại học vùng hiện nay. Các cơ sở này được hình thành từ những năm 1995, theo quyết định của Thủ tướng Chính phủ, là một biện pháp sáp nhập cơ học các trường đại học lại với nhau và việc vận hành cho đến bây giờ, không phải là đều thuận lợi.

Theo Phó Thủ tướng, luật hiện hành không còn phù nhưng phương án đưa ra của cơ quan thẩm tra trong dự thảo luật sửa đổi cũng khó tháo gỡ được những bất cập trong thực tế. Ttrong khi phương án đề xuất ban đầu của Chính phủ là dựa trên nguyện vọng của nhiều trường, sẽ giải quyết được các vấn đề đó.

"Anh em các trường đang rất tâm tư với dự thảo luật mới. Không nên chỉ vì tên trường mà ấn người ta ở mức cố định, không được vươn lên" - Phó Thủ tướng chia sẻ.

ĐBQH Lưu Bình Nhưỡng thẳng thắn cho rằng có sai lầm trong việc tổ chức, phân loại mô hình cơ sở đào tạo đại học khi chỉ căn cứ vào quy mô trường mà không nhìn vào năng lực đào tạo, vào nhu cầu của người học…

"Việc phân loại mô hình theo hướng tư duy này ảnh hưởng lớn đến sức phát triển của giáo dục đại học. Xưa nay cứ nói đến Đại học Quốc gia mà nói tới sự hoành tráng, quy mô nhưng trong Đại học quốc gia không phải trường nào, khoa nào cũng nhận được sự đánh giá cao từ xã hội. Trong khi đó Đại học Quốc gia lại sinh ra một bộ máy quản lý trung gian cồng kềnh, phức tạp" – ông Nhưỡng nhận xét.

ĐB Lưu Bình Nhưỡng phân tích kiểu liên kết trong Đại học Quốc gia là liên kết "cứng", từ một quyết định hành chính của cơ quan quản lý trong khi xu hướng hiện nay là liên kết "mềm", từ nhu cầu và do sự tự chủ của mỗi trường để liên kết với nhau.

Ông Lưu Bình Nhưỡng kiến nghị phải tăng quyền tự chủ nghĩa là tạo điều kiện cho liên kết chứ không phải đóng khung trong một mô hình cứng. Để có được sự tự chủ, sáng tạo thực sự cho các trường, nhất định phải lấy kiểm định làm công cụ và chất lượng kiểm định phải được nâng lên.

GS.TS Phạm Tất Dong - Phó Chủ tịch Hội Khuyến học Việt Nam cũng cho biết mô hình đại học vùng cũng không được nhiều trường đại học ủng hộ.

"Nhiều trường muốn thoát li bởi sự "quản lý" của đại học vùng và cho rằng thêm cấp "quản lý" chỉ trói buộc sự tự chủ, chủ động của các trường"- ông Do nói.

Về mô hình và hệ thống cơ sở giáo dục đại học, ĐBQH Bùi Thanh Tùng (Hải Phòng) bày tỏ đồng tình với cơ quan thẩm tra, là mô hình gồm đại học của các trường đại học và trên nguyên tắc tổ hợp các trường đại học thành các tổ hợp đại học lớn hơn. Tuy nhiên, ông Tùng băn khoăn việc phải giải quyết thấu đáo mô hình trường trong trường đang áp dụng hiện nay.

Trước băn khoăn của ĐBQH và Phó Thủ tướng Vũ Đức Đam, Chủ nhiệm UBVH,GD,TN,TN-NĐ Phan Thanh Bình nhấn mạnh yêu cầu về việc đào tạo nguồn nhân lực đang buộc các đại học phải năng động, cạnh tranh hơn, mức độ cạnh tranh thậm chí phải với cả quốc tế.

Xu hướng khác của giáo dục đại học là đa lĩnh vực, thậm chí đến trường Y giờ cũng không còn phải là chuyên ngành đào tạo độc lập nữa mà cần thiết phải đứng trong một tổ hợp. Vì thế các trường đại học đều đang bắt đầu hình thành các tổ hợp như thế.

GS Phan Thanh Bình dẫn ví dụ Philippines đã có Đại học Quốc gia với 17 trường đại học thành viên. Nhật Bản cũng đã hình thành Tập đoàn Đại học Quốc gia để giải quyết những bài toán lớn đặt ra ở tầm quốc gia.

"Phương án đưa ra của cơ quan thẩm tra thích hợp cho xu hướng và mục tiêu này"- ông Bình nói.