Năng suất tăng, giá lại giảm

Theo nhận định của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (NN-PTNT), tình hình xuất khẩu gạo từ đầu năm đến nay giảm mạnh so với năm 2018. Trong đó, thị trường nhập khẩu gạo lớn nhất là Trung Quốc có dấu hiệu chững lại, các thị trường khác chưa có nhiều khởi sắc. Điều này đang khiến giá lúa tại ĐBSCL sụt giảm.

Vụ đông xuân 2018-2019, ĐBSCL gieo trồng trên 1,597 triệu ha, hiện đã thu hoạch được khoảng 20% diện tích gieo cấy. Năng suất ước đạt 69 tạ/ha, tăng 1 tạ so với vụ đông xuân 2017-2018. Sản lượng vụ đông xuân này toàn vùng ước đạt trên 11 triệu tấn lúa; trong đó, lượng lúa dành cho xuất khẩu khoảng 7,339 triệu tấn, tương đương 3,669 triệu tấn gạo.

Dự báo, trong quý I, ĐBSCL sẽ thu hoạch gần 10 triệu tấn lúa. Sản lượng này đủ để tiêu thụ trong nước khoảng 2,76 triệu tấn, dành cho xuất khẩu trên 7 triệu tấn, tương đương gần 3,6 triệu tấn gạo. Tuy nhiên, giá lúa năm nay không cao bằng năm ngoái và các giao dịch giữa doanh nghiệp (DN) với người dân rất ít.

Theo ông Nguyễn Quốc Toản, quyền Cục trưởng Cục Chế biến và Phát triển thị trường nông sản (Bộ NN-PTNT), do một số thị trường vẫn còn lượng gạo dư của năm 2018 nên chưa có nhu cầu nhập khẩu trong đầu năm 2019. Bên cạnh đó, sau Tết, các DN chưa chủ động giao hàng theo các hợp đồng, hệ thống thương lái chưa vào cuộc mạnh mẽ. "Vụ đông xuân đã bước vào vụ thu hoạch nên dẫn đến khối lượng tăng cục bộ, giá giảm" - ông Toản cho hay.

Về thị trường, ông Toản đánh giá thị trường nhập khẩu gạo lớn nhất là Trung Quốc có dấu hiệu chững lại với nhiều thách thức như: tăng cường kiểm soát, kiểm tra chặt chẽ công tác bảo đảm vệ sinh an toàn thực phẩm, đưa các mặt hàng lương thực, thực phẩm nhập khẩu vào chính ngạch, giám sát, quản lý hàng hóa nhập khẩu thương mại và giám sát giao dịch thương mại biên giới. Ngoài ra, Trung Quốc đang gia tăng cạnh tranh về thị trường gạo trong khu vực đối với Việt Nam (tăng mua gạo Campuchia, Ấn Độ).

Đối với các thị trường lớn khác, Bộ NN-PTNT cho biết Philippines đang muốn mở rộng nguồn cung cấp gạo bằng cách ký thêm các bản ghi nhớ hợp tác với Pakistan, Myanmar. Indonesia tuyên bố lượng gạo dự trữ của Indonesia đủ dùng đến hết tháng 6-2019. Điều này có nghĩa phải sau tháng 7-2019, Indonesia mới có nhu cầu nhập khẩu gạo. Các nước châu Phi (chiếm gần 1/3 tổng xuất khẩu gạo của Việt Nam) đang quyết liệt triển khai các chương trình bảo đảm tự cung cấp lương thực.

DN kêu lực bất tòng tâm

Ông Lê Văn Đời, Phó Giám đốc Sở NN-PTNT tỉnh Hậu Giang, cho biết theo số liệu báo cáo từ các địa phương trong tỉnh, hiện Hậu Giang không có lúa tồn đọng. Tuy nhiên, nông dân đang gặp khó do giá lúa giảm từ 1.000-2.000 đồng/kg so vụ trước. "Hiện các ngành đang họp bàn và UBND tỉnh sẽ có văn bản đề xuất Chính phủ thay vì phải thông qua Hiệp hội Lương thực Việt Nam (VFA) thì cần phân bổ số lượng cụ thể cho các tỉnh để địa phương chủ động hơn" - ông Đời thông tin thêm.

Trong khi đó, ông Nguyễn Thanh Hùng, Phó Chủ tịch UBND tỉnh Đồng Tháp, cho hay các DN xuất khẩu gạo trên địa bàn tỉnh này "kêu" còn tồn đọng khá lớn sản lượng nhưng chưa có số liệu cụ thể. Nguyên nhân do các DN đã dự trữ gạo đều cao hơn các năm trước khoảng 20% để chờ xuất khẩu nên gặp khó khăn về vốn. Cho dù bản thân các DN cũng muốn thu mua lúa cho nông dân thì cũng lực bất tòng tâm.

UBND tỉnh Đồng Tháp đã kiến nghị Chính phủ, Bộ NN-PTNT về việc hỗ trợ hạn mức vốn cho các DN để họ có thể thu mua lúa cho dân. Riêng trên địa bàn tỉnh Đồng Tháp hiện có 2 DN lớn đăng ký sấy lúa và cho nông dân gửi lúa lại tại kho theo yêu cầu. UBND tỉnh cũng chỉ đạo cho 2 HTX có hệ thống sấy lúa chung tay giúp nông dân trữ lúa để chờ giá.

"Trước mắt, chúng tôi đã làm việc với các ngân hàng để xem xét hỗ trợ vốn cho các DN có nhu cầu mua lúa nhằm giữ được thị trường. Khi đó, giá lúa trong dân sẽ hy vọng được nhích lên chút ít. Chúng tôi cũng sẽ nghiên cứu đưa vào hội nghị lúa gạo tới đây về việc xem xét hỗ trợ vốn hoặc cho nông dân giãn nợ thay vì chỉ tập trung ưu tiên cho DN như hiện nay" - ông Hùng nói.

Ông Phạm Thái Bình, Giám đốc Công ty CP Nông nghiệp Công nghệ cao Trung An (Cần Thơ), cho rằng mô hình cánh đồng lớn sản xuất theo chuỗi giá trị liên kết giữa DN với nông dân theo tiêu chí của Bộ NN-PTNT là rất đúng đắn vì có chất lượng gạo hàng hóa đồng nhất để xuất khẩu. Bên cạnh đó, diện tích lúa nông dân được bao tiêu, họ khỏi phải lo đầu ra như việc giá lúa giảm hiện nay.

"Nhưng số DN tham gia cánh đồng lớn rất ít do họ không có vốn làm. Trung An 1 năm xuất khẩu khoảng 160.000 tấn gạo nhưng thực tế chỉ bao tiêu được 1/3 trong số đó cho nông dân. Hơn nữa, rất ít ngân hàng cho vay theo chuỗi liên kết. Vì vậy, Chính phủ chỉ đạo làm sao để DN có vốn thu mua cho toàn bộ diện tích lúa đông xuân ở ĐBSCL, để giá lúa không tụt giảm và gạo Việt Nam không bị giảm giá trị khi xuất khẩu" - ông Bình kiến nghị.

Đề nghị Bộ Công Thương đàm phán với Trung Quốc

Để duy trì sự tích cực của xuất khẩu gạo trong những năm vừa qua, Bộ NN-PTNT cho rằng cần tiếp tục triển khai Chiến lược phát triển thị trường xuất khẩu gạo giai đoạn 2017-2020, định hướng đến năm 2030. Bộ NN-PTNT, các địa phương sẽ tiếp tục triển khai có hiệu quả đề án tái cơ cấu ngành lúa gạo; các địa phương, DN tập trung nâng cao năng suất, chất lượng, thương hiệu gạo.

Trước mắt, với tình hình thực tế sản xuất và tiêu thụ lúa gạo hiện nay, Bộ NN-PTNT đề nghị Bộ Công Thương đàm phán với Trung Quốc thúc đẩy và ổn định chính sách thương mại nông sản giữa 2 nước; theo dõi sát giá cả và tình hình xuất khẩu, đặc biệt tình hình xuất khẩu gạo sang Trung Quốc và các thị trường nhập khẩu tiềm năng, có biện pháp xử lý kịp thời nhằm tháo gỡ khó khăn cho DN xuất khẩu.

Bộ NN-PTNT cũng đề nghị VFA, các DN đầu mối, yêu cầu thực hiện nghiêm túc quy định mua dự trữ lưu thông theo quy định của Nghị định 107/2018/NĐ-CP. Bộ sẽ cùng các DN xuất khẩu gạo bàn giải pháp thúc đẩy, đa dạng hóa các thị trường xuất khẩu gạo; tổ chức đoàn công tác thúc đẩy xúc tiến thương mại gạo tại thị trường Philippines.