Nhà cổ ông Xoát.
Theo tư liệu lịch sử, làng Đông Hòa Hiệp thuộc huyện Cái Bè, cách trung tâm TP Mỹ Tho 46km và nằm ở vùng hạ lưu sông Mekong. Vào thế kỷ thứ 18, năm 1732 thời Chúa Nguyễn đã cho thiết lập ở dinh Phiên Trấn một đơn vị mới là dinh Long Hồ và chọn thôn An Bình Đông thuộc xã Đông Hòa Hiệp ngày nay để làm lỵ sở của dinh Long Hồ. Đến năm 1757, lỵ sở mới dời về thôn Long Hồ là TP Vĩnh Long thuộc tỉnh Vĩnh Long ngày nay.
Trong suốt 25 năm là lỵ sở dinh Long Hồ, làng Đông Hòa Hiệp đã quy tụ nhiều vị quan lại và đại địa chủ sinh sống, làm cho vùng đất này trở nên trù phú. Từ cuối thế kỷ 19 và đầu thế kỷ 20, nhiều ngôi nhà đuợc xây cất bằng các loại gỗ quý, có mái lợp ngói, cao và rộng, kiến trúc theo lối kết hợp giữa phương Đông lẫn phương Tây đã góp phần tạo ra diện mạo kiến trúc và cảnh quan nổi trội của làng so với các địa phương khác.
Là một trong những hoạt động trong dự án bảo tồn làng cổ Đông Hòa Hiệp, tổ chức JICA và Trường Đại học Nữ Chiêu Hòa của Nhật Bản đã phối hợp với Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Tiền Giang và UBND huyện Cái Bè đã triển khai nhiều hoạt động nghiên cứu về làng cổ. Theo TS Nguyễn Thế Hùng, Cục trưởng Cục Di sản văn hóa Việt Nam, đánh giá, bảo tồn làng cổ Đông Hòa Hiệp với những nét đặc trưng về cảnh quan, kiến trúc và những sinh hoạt văn hóa, ẩm thực… gắn với vùng đất này là một trong những nỗ lực để mọi người dù ở nơi đâu đều có thể chiêm ngưỡng và hiểu thêm về vùng đất cổ của Việt Nam.
Kết quả nghiên cứu cho thấy kiến trúc truyền thống của nhà cổ Đông Hòa Hiệp có niên đại hàng trăm năm nằm rải rác trong phạm vi rộng lớn. Các ngôi nhà ở đây dù đã trải qua nhiều thời gian và những biến cố của chiến tranh nhưng vẫn giữ được nhiều giá trị kiến trúc truyền thống của người Việt. Một số ngôi nhà cổ có kiến trúc theo kiểu phương Tây với vẻ đa dạng vừa cổ kính vừa mang chút hiện đại.
Những ngôi nhà cổ nằm dọc theo những dòng sông, kênh, rạch đều có mặt bằng mở, phóng khoáng và rộng; trước nhà thường là hàng giậu hoặc hàng rào thấp bằng các loại hoa kiểng; xung quanh và phía sau nhà được bao bọc nhẹ nhàng bởi những vườn cây ăn trái, những con mương nhỏ để tưới nước vào mùa khô và thoát nước vào mùa mưa, mùa nước nổi. Trong những ngôi nhà cổ, gian nhà chính dùng để thờ cúng ông bà tổ tiên và là chỗ nghỉ ngơi; gian bếp biệt lập nằm ở phía sau hoặc bên hông của gian nhà chính.
Trong chuyến tháp tùng cán bộ của Phòng Văn hóa thông tin huyện Cái Bè đến làng cổ Đông Hòa Hiệp, chúng tôi được giới thiệu và đến thăm một số nhà cổ vừa được tổ chức JICA công nhận. Bên cạnh nhà cổ ông Kiệt, nhà cổ ông Ba Đức, nhà cổ ông Cai Huy, nhà cổ ông Xoát, nhà cổ ông Liêm cũng là những nhà cổ có giá trị kiến trúc truyền thống lâu đời.
Nhà cổ ông Xoát nằm gần sông Cái Bè. Theo gia phả của gia đình, nhà chính được xây dựng từ đầu nửa thế kỷ thứ 19. Vào năm 1936, nhờ kinh doanh lúa gạo mà trở nên giàu có, người chủ nhà lúc đó đã xây dựng mặt tiền ngôi nhà rất đẹp theo kiến trúc phương Tây rất bề thế.
Hiện trong nhà còn lưu giữ rất nhiều vật dụng kiến trúc rất đặc sắc, tinh xảo có từ thời mới bắt đầu xây cất như các bức vách, hoành phi, liễn đối, các bộ bàn ghế, tủ thờ… Đặc biệt, tại gian ngoài của ngôi nhà còn đặt một bộ ván ngựa đôi (2 miếng ghép lại) bằng đá cẩm thạch rất đặc biệt. Theo chủ nhà, bộ ván cẩm thạch này có tính năng đặc biệt là mát về mùa hè nhưng lại ấm về mùa đông; nhiều dân chơi đồ cổ đã tìm đến và nài nỉ mua với giá rất cao nhưng gia đình không bán.
Làng cổ Đông Hòa Hiệp đã được công nhận Di tích cấp Quốc gia vào năm 2017 và Lễ hội Văn hóa - Du lịch Làng cổ Đông Hòa Hiệp được công nhận là di sản văn hóa phi vật thể cấp tỉnh. Chủ tịch UBND huyện Cái Bè - Nguyễn Quốc Thanh, chia sẻ: Đây là nguồn cổ vũ lớn lao đối với nhân dân xã Đông Hòa Hiệp và huyện Cái Bè nói riêng cũng như của tỉnh Tiền Giang trong việc bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa, tinh thần của di sản.
Bắt đầu từ năm 2013, Lễ hội Văn hóa - Du lịch Làng cổ Đông Hòa Hiệp đã được UBND tỉnh đưa vào danh mục những ngày lễ lớn của tỉnh và được tổ chức đến nay là lần thứ 4. Đề án phát triển du lịch của huyện Cái Bè tổ chức vào cuối năm 2014, việc bảo tồn làng cổ Đông Hòa Hiệp để làm nền tảng vững chắc cho phát triển du dịch sinh thái huyện nhà vẫn là một trong những vấn đề trọng tâm được lãnh đạo địa phương, các nhà chuyên môn quan tâm.
Lễ hội Văn hóa - Du lịch Làng cổ Đông Hòa Hiệp lần thứ IV năm 2019 vừa diễn ra trong 3 ngày (từ 10 đến 12-11-2019), tại Làng cổ Đông Hòa Hiệp, với 700 đại biểu, trong đó có 100 đại biểu Nhật Bản tham gia. Trong Lễ hội có 14 hoạt động: Hội chợ thương mại hàng tiêu dùng; triển lãm sinh vật cảnh, hòn non bộ; tổ chức đoàn Famtrip; hội thi làm bánh dân gian; triển lãm, giới thiệu về du lịch 6 tỉnh phía Đông Đồng bằng sông Cửu Long, các doanh nghiệp du lịch trong tỉnh; các trò chơi dân gian; diễu hành thuyền hoa; chiếu phim màn ảnh rộng; tọa đàm bảo tồn và phát huy Làng cổ Đông Hòa Hiệp; hội thi chưng mâm ngũ quả; hội thi đua xuồng; chương trình biểu diễn nghệ thuật chuyên nghiệp, đờn ca tài tử; giao lưu với các đoàn của Nhật Bản; tái hiện nghi thức cúng đình xưa.
Phó Chủ tịch UBND tỉnh Tiền Giang - Trần Văn Dũng kỳ vọng về làng cổ Đông Hòa Hiệp: Giá trị nghệ thuật kiến trúc nhà ở của cư dân và văn hóa làng cổ gắn liền với vườn cây ăn trái, sông nước hiền hòa đã được du khách trong và ngoài nước biết đến. Nhiều ngôi nhà cổ được bảo tồn, tôn tạo. Đặc biệt, ngôi nhà cổ có niên đại trên 150 năm được tổ chức JICA tài trợ trùng tu, đã thu hút nhiều du khách đến tham quan, trải nghiệm.
Với lòng mến khách, thật thà của cư dân vùng sông nước và với chợ nổi, làng nghề truyền thống, các khu resort bên bờ sông… hòa quyện cùng không gian an bình, càng làm tăng thêm sức hấp dẫn của du lịch Tiền Giang thông qua việc bảo tồn di sản văn hóa làng cổ Đông Hòa Hiệp.
Bài, ảnh: NGUYỄN HỮU - (baocantho.com.vn)
T/h: Bích Ngân (dongbang.vn)
