Hồi nhỏ, tôi thường lén lên sân thượng nhà nội tôi – bác Ba tôi – là rạp hát Nhị Trưng, chơi thơ thẩn mình ên. Nhấp nhô trên những mái ngói rêu phong, nổi bật một ống khói vuông, cao, xây bằng gạch thẻ, ám khói đen sì của lò bánh mì gần nhà. Sáng sớm, lò nổi lửa, hơi nóng bốc cao trên ống khói làm lung linh, lay động, xao xuyến cả vòm mây trắng bềnh bồng và hàng cây dầu xanh um mờ ảo trồng dọc bờ kinh.
Thấy khói lò bốc cao là biết sắp có bánh mì mới ra lò nóng hổi, tôi mừng húm chạy xuống lầu, xin tiền ba má, để đến lò bánh mì Quảng Tam Thái mua bánh. Lò chỉ cách nhà bác tôi gần chục căn phố, gần góc đường Hai Bà Trưng – Phan Chu Trinh bây giờ. Chủ tiệm bánh là phụ nữ người Hoa luống tuổi. Dáng bà mập mạp, tóc trắng búi cao. Đặc biệt nổi bật trên gương mặt trắng trẻo, bà chỉ có duy nhất một con mắt mở to, đang nhìn hiền dịu đám con nít trong xóm. Khách đến mua bánh, bà để yên cho con cháu mặc áo thun 3 lỗ, lăng xăng mua bán. Bà chỉ ngồi tính tiền. Còn đám con nít trong xóm, bà cho phép chúng tôi vào nhà, thọc tay vô giỏ cần xé, lựa bánh mì mới ra lò nóng hổi! Ôi thích ơi là thích!...
.jpg)
Bánh mì Nam Đô là lò bánh mì điện ra đời từ trước 1975.
Thông thường tôi chỉ thấy bà ngồi một chỗ, trên chiếc ghế gỗ cao, đặt gọn ghẽ bên góc tường, kê với chiếc tủ lớn đựng bánh. Tủ này lớn lắm, chiếm hơn nửa mặt tiền căn phố. Chỉ đôi lần hiếm hoi lắm, tôi mới bắt gặp bà đi lại vài bước trong nhà. Bà bước chân ngắn với dáng đi liêu xiêu, phục phịch, khó khăn… Ba tôi bảo: “Tội nghiệp bà “Quảng”. Hồi nhỏ bà bị tục bó chân của phụ nữ người Hoa, để lại di chứng đến bây giờ, bà lớn tuổi rồi còn đi đứng chậm chạp, khó khăn”… Nghe ba giải thích, khi ăn bánh mì nướng lò Quảng Tam Thái của bà, tôi càng thấy thơm, ngon, giòn, xốp vô cùng. Đặc biệt nhất trong tủ lọng kiếng của bà còn có những bọc bánh mì sấy vô cùng hấp dẫn. Nhưng cũng mắc tiền hơn! Đó là loại bánh mì cũ, xắt lát mỏng được chủ lò cẩn thận đem sấy lại cho vàng, giòn đều hai mặt bánh rồi rắc đường cát trắng mịn, nổi hột li ti trên miếng bánh mì. Bánh mì sấy lò bà “Quảng” ăn rất thơm, ngọt, giòn xốp xộp, phao tan trong miệng. Nó chỉ thua chút xíu vị ngọt của mạch nha, mùi thơm và béo đậm của mè trắng… là loại bánh mè láo nổi tiếng của Vũng Thơm!...
Sau này, trước ngày giải phóng miền Nam (1975), ngoài lò củi truyền thống, trong tỉnh còn xuất hiện lò bánh mì điện. Đây là bước đột phá, cải tiến mới trong kỹ thuật làm bánh mì. Xuất hiện sớm nhất là lò bánh mì điện Chánh Phong trên đường Nguyễn Huỳnh Đức. Nay là đường Nguyễn Văn Trỗi gần lò tương Hiệp Hương bây giờ. Kế đến là lò bánh mì điện Nam Đô – hiện mới phục hồi hơn chục năm nay ở trên đường 30-4 hiện nay. Loại bánh mì điện này, nhờ kiểm soát được “độ lửa” nóng đều, nên ổ bánh trông săn chắc, vỏ bánh vàng sậm nên ăn ngon hơn, giòn hơn bánh mì lò củi.
Sau ngày 30-4-1975, trong điều kiện của đất nước vừa kết thúc chiến tranh, khó khăn, thiếu thốn trăm bề. Các lò bánh mì điện mới nổi trước đây đều tạm ngưng hoạt động vì thiếu điện. Thay vào đó, lò củi phục hồi dần, phục vụ cho nhu cầu cung cấp lương thực đặc biệt cho nhân dân lúc bấy giờ. Lúc đó, mỗi nhà được cấp sổ gạo hàng tháng, bà con đều phải lãnh độn thêm bo bo cho đủ khẩu phần lương thực trong gia đình.
Có lần ba tôi đem mớ gạo bo bo trong nhà gửi chủ lò bánh mì quen ở Phường 4, xay bột làm bánh mì. Chiều đi học về, mưa lạnh, thèm ăn bánh mì trừ cơm! Ba tôi biết ý, ba chịu khó ra lò quen lãnh bánh mì để trừ dần theo sổ gạo. Nhà tôi có 6 người, ba chỉ lấy 5 ổ bánh mì cho vợ con. Ba tôi nhịn. Ba mỉm cười nhìn vợ con ăn uống “no đủ” là ba mãn nguyện, vui lắm rồi!... Loại bánh mì bo bo lò củi này, ăn cũng giòn xốp, rất ngon, ngon tuyệt trần đời! Vì thuở ấy bà con và gia đình tôi cũng như nhiều gia đình khác còn rất nhiều khó khăn, thiếu thốn!
Ngày nay đất nước chuyển mình đổi mới, kinh tế, công nghệ kỹ thuật phát triển. Các lò bánh mì điện được dịp phất lên mạnh mẽ như lò bánh mì Nam Đô, Nguyên Trân, Quảng Sanh Thái… Các lò bánh mì lò củi vẫn tồn tại, phát triển khá mạnh ở ngoại ô thành phố và khắp các chợ nông thôn. Nhờ nguyên liệu dồi dào, giúp thợ bánh ngày nay chủ động pha chế gia vị, hương liệu, đường, sữa, bơ, dừa, sôcôla… kết hợp với kỹ thuật nhồi bột, ủ men… Thợ bánh chế biến ra đủ loại bánh mì lạt, bánh mì ngọt, bánh mì dừa, bánh mì que... Đó là những loại bánh ngon, vô cùng hấp dẫn với mọi người, từ người lớn đến trẻ con, ai cũng được dịp tha hồ lựa chọn, tùy thích. Vì bánh mì nào cũng rất đẹp và rất thơm ngon.
Nhưng thông dụng hơn cả, đối với bà con Sóc Trăng hôm nay vẫn là những ổ bánh mì không và bánh mì kẹp thịt, các loại chả. Nó là món “cơm tay cầm” cho học sinh và mọi người điểm tâm nhanh buổi sáng. Là nỗi ấm lòng “lót dạ” của chị em công nhân tan ca muộn và những người lao động, mua bán trong các khu chợ rau cải, chợ thịt, chợ cá… trong thành phố lúc về đêm!... Bánh mì còn gắn liền với hình ảnh tảo tần, mưu sinh vất vả của bao người nghèo khó như chị gánh bán dạo bánh mì cá mòi trong đêm, các xe bánh mì thịt nằm im lìm chờ khách bên góc phố! Đặc biệt nhất là hình ảnh các anh, các chị phụ nữ luống tuổi, sớm khuya chở cần xé bánh mì không. Họ chịu khó len lỏi khắp nơi từ thành thị đến thôn quê để bán bánh, mong kiếm chút đồng lời đắp đổi cho gia đình!
Bất chợt trong tôi lại hiện lên gương mặt hiền từ, phúc hậu của bà “Quảng” năm xưa với bao cảm xúc ngọt lành, thơm thảo của ổ bánh mì lò củi năm nào!
